H ΚΑΠ μετά το 2020 θα συνεχίσει να υπάρχει; Η ΚΑΠ μετά το 2020 θα έχει την ίδια λογική; Οι άμεσες ενισχύσεις θα μειωθούν; Αυτά είναι λίγα μόνο από τα ερωτήματα που θα ακούγονται όλο και πιο συχνά το προσεχές διάστημα. Και είναι λογικό καθώς από την εφαρμογή της ΚΑΠ κάθε χρόνο εισρέουν στη χώρα μας περί τα 2,4 δις €.

Σε μια προσπάθεια προσέγγισης της μορφής που θα έχει η ΚΑΠ μετά το 2020, με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα, είναι ήδη εμφανές ότι τα Κράτη-Μέλη θα αποκτήσουν πιο αποφασιστικό ρόλο. Επιπλέον θα έχουν και ένα μεγαλύτερο περιθώριο επιλογών στην εξυπηρέτηση των προτεραιοτήτων της ΚΑΠ.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά

Σε ποιο στάδιο βρίσκεται ο σχεδιασμός του οικοδομήματος της ΚΑΠ για την περίοδο 2021-2027

Στο συμβούλιο Υπουργών της Ε.Ε στις 19-03-2018, συζητήθηκαν  οι πολιτικές προτεραιότητες της ΚΑΠ για την επόμενη περίοδο. Κατά τη συζήτηση δεν υπήρξε πλήρης συμφωνία. Πέντε από τα νέα Κράτη Μέλη (KM) επέμειναν στην άποψη ότι πρέπει να εξισωθούν πλήρως οι άμεσες ενισχύσεις μεταξύ των ΚM. Με άλλα λόγια το επίπεδο στήριξης ανά εκτάριο να είναι το ίδιο σε όλη την Ε.Ε. (περίπου 220€/ha με το πρασίνισμα).

Όταν θα υπάρξει συμφωνία θα δοθεί η εντολή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προχωρήσει στη σύνταξη των κανονισμών εφαρμογής της νέας ΚΑΠ.

Σε κάθε περίπτωση όμως το περίγραμμα της νέας ΚΑΠ έχει οριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην ανακοίνωση της με τίτλο «Το μέλλον των τροφίμων και της Γεωργίας στην Ε.Ε.».  Σύμφωνα με αυτή την ανακοίνωση:

• Η ΚΑΠ αφορά το σύνολο του αγροτικού τομέα. Ο τομέας  ο αυτός διαχειρίζεται 48% της εδαφικής έκτασης της ΕΕ μέσω της γεωργίας και 36% μέσω της δασοπονίας, ενώ παρέχει επαρκή τρόφιμα σε 500 εκατομμύρια Ευρωπαίους πολίτες. Επιπλέον μέσω της πρωτογενούς παραγωγής παρέχει εργασία σε 22 εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ ενώ μαζί με τη μεταποίηση τροφίμων φτάνει τα 44 εκατομμύρια εργαζομένων. Παράλληλα οι περιοχές της υπαίθρου που βασίζονται κοινωνικά και οικονομικά στον αγροτικό τομέα φιλοξενούν το 55% των πολιτών.
• Η ΚΑΠ πρέπει να απαντά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο αγροτικός τομέας ευθυγραμμιζόμενη με τις προτεραιότητες πολιτικής της ΕΕ για την:
  • προώθηση της ποιοτικής απασχόλησης, της ανάπτυξης και των επενδύσεων,
  • κατεύθυνση του παραγωγικού δυναμικού προς την κυκλική οικονομία, τη βιο-οικονομία, τη φροντίδα του περιβάλλοντος και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή,
  • μεταφορά των αποτελεσμάτων της έρευνας από το εργαστήριο στο χωράφι και το ράφι,
  • σύνδεση των αγροτών και της υπαίθρου με την ψηφιακή οικονομία
  • διαχείριση της μετανάστευσης.
• Για την αντιμετώπιση των προκλήσεων του αγροτικού τομέα της ΕΕ (βλ. σχήμα) η ΚΑΠ πρέπει να αποσκοπεί:
  • στη διατήρηση ενός έξυπνου και σθεναρού πρωτογενή τομέα,
  • στην ενίσχυση της περιβαλλοντικής συμμόρφωσης και των δράσεων για το κλίμα,
  • στην ενίσχυση του κοινωνικού και οικονομικού ιστού της υπαίθρου.

Ποιος θα είναι ο ρόλος των Κρατών-Μελών στην υλοποίηση της ΚΑΠ μετά το 2020

Στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το μέλλον των τροφίμων και της γεωργίας σημειώνεται ότι: “Η ΚΑΠ πρέπει να αναπροσαρμοστεί με διάφορους τρόπους και να βελτιώσει τον τρόπο με τον οποίο απαντά στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες καθώς αυτές εκδηλώνονται σε ενωσιακό, εθνικό, περιφερειακό, τοπικό επίπεδο και σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης”. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να εξελιχθεί ώστε να είναι αποτελεσματικότερη η διαχείρισή και η εφαρμογή της, να μειωθεί η γραφειοκρατία και ο διοικητικός φόρτος.

Ενώ η σημερινή ΚΑΠ περιλαμβάνει λεπτομερείς ρυθμίσεις και κανόνες ακόμα και στο επίπεδο του αγροτεμαχίου, η επόμενη πολιτική θα θέτει μόνο της βασικές προτεραιότητες, τους στόχους και τις απαιτήσεις. Στο πλαίσιο αυτό τα Κράτη Μέλη θα σχεδιάζουν τη δική τους στρατηγική υλοποίησης των στόχων της ΚΑΠ. Αυτό σημαίνει ότι τα ΚΜ θα έχουν μεγαλύτερα περιθώρια επιλογών δράσεων και μέτρων εντός του πλαισίου που θα ορίζουν οι κανονισμοί, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι που θα είναι κοινοί για όλη την Ε.Ε (ενίσχυση της επικουρικότητας).

Στην πράξη τα ΚΜ θα συντάξουν ένα στρατηγικό σχέδιο που θα είναι συμβατό με τους βασικούς κοινούς κανόνες. Το σχέδιο αυτό θα ορίζει τα κατάλληλα μέτρα και πολιτικές για να επιτευχθούν οι στόχοι με μετρήσιμα αποτελέσματα. Τα στρατηγικά σχέδια θα υποβάλλονται στην Ε. Επιτροπή, η οποία θα τα εγκρίνει και θα παρακολουθεί την υλοποίηση τους μέσω δεικτών που θα οριστούν.

Με αυτό τον τρόπο η κάθε εθνική διοίκηση θα μπορεί ευκολότερα να προσαρμόσει την εφαρμογή στις ιδιαίτερες συνθήκες του ΚΜ. Ταυτόχρονα όμως θα φέρει και μεγαλύτερη ευθύνη για την ορθή εφαρμογή της πολιτικής και θα ελέγχεται αυστηρότερα από την Ε.Ε.

Το στρατηγικό σχέδιο θα αφορά και τους δύο πυλώνες της ΚΑΠ (Άμεσες ενισχύσεις και Αγροτική Ανάπτυξη) οι οποίοι παραμένουν ως αρχιτεκτονική.

Θα υπάρξουν αλλαγές στις άμεσες ενισχύσεις;

Οι άμεσες ενισχύσεις στοχεύουν στη διασφάλιση ικανοποιητικού εισοδήματος των αγροτών και στην παραμονή τους στην ύπαιθρο ώστε να συνεχίζουν να παράγουν και να αποτελούν τη βάση του κοινωνικό-οικονομικού ιστού της υπαίθρου. Τα χρήματα που δαπανούνται για τις ενισχύσεις αυτές είναι αρκετά. Ωστόσο το εισόδημα των αγροτών της Ε.Ε παραμένει σημαντικά χαμηλότερο από το γενικό μέσο όρο των εργαζομένων. Μέρος αυτού του προβλήματος οφείλεται στην ανισοκατανομή των ενισχύσεων. Για να γίνει δικαιότερη η κατανομή η επόμενη ΚΑΠ θα συνεχίσει να εφαρμόζει τα μέτρα που συμβάλλουν προς αυτή την κατεύθυνση, όπως:

• Εφαρμογή ανώτατου ορίου άμεσων ενισχύσεων ανά εκμετάλλευση, λαμβάνοντας όμως υπόψη και τους εργαζόμενους σε αυτή,
• Σύγκλιση ενισχύσεων προς το μέσο όρο
• Εφαρμογή της αναδιανεμητικής ενίσχυσης με πιο ευέλικτο τρόπο ώστε να στοχεύσει καλύτερα τους ωφελούμενους
• Στόχευση των αγροτών που πραγματικά παράγουν προϊόντα.

Στο πλαίσιο του στρατηγικού σχεδίου που θα συντάξει η χώρα μας πρέπει να περιληφθεί ένα σχέδιο χορήγησης των άμεσων ενισχύσεων που θα ρυθμίζει:

• την κατανομή των άμεσων ενισχύσεων στους γεωργούς για τις καλλιέργειες και τα αγροτεμάχιά τους, με δικαιώματα ενίσχυσης ή χωρίς,
• το πλέγμα των συνδεδεμένων ενισχύσεων,
• το πλέγμα των μέτρων υπέρ του περιβάλλοντος που θα αποτελούν ίσως συνδυασμό των σημερινών μέτρων πρασινίσματος και αγροπεριβαλλοντικών δράσεων,
• τις ενισχύσεις για τους νέους γεωργούς
• τις ενισχύσεις για τις περιοχές με φυσικούς περιορισμούς
• τυχόν νέα τμήματα ενίσχυσης που μπορεί να εισαχθούν.

Με βάση τα παραπάνω εκτιμάται ότι θα υπάρξουν αλλαγές στα δικαιώματα Ενίσχυσης και, στην πράσινη ενίσχυση. Πιο συγκεκριμένα:

Για τα δικαιώματα ενίσχυσης:

Το τρέχον μοντέλο άμεσων ενισχύσεων στην Ελλάδα βασίζεται στα προσωποποιημένα  δικαιώματα ενίσχυσης. Αυτά ίσως αλλάξουν σημαντικά ή και μπορεί και να καταργηθούν εντελώς. Τι εννοούμε να καταργηθούν εντελώς;  Ήδη στα νέα ΚΜ εφαρμόζεται το μοντέλο SAPS. Σύμφωνα με αυτό όλοι οι γεωργοί πληρώνονται με ένα ίσο ποσό για τα εκτάρια που δηλώνουν κάθε χρόνο στην περιφέρεια που ανήκουν. Δηλαδή ο αριθμός των εκταρίων που δηλώνει ο κάθε παραγωγός ανά έτος, πολλαπλασιάζεται με τη σταθερή στην περιφέρεια ενίσχυση ανά εκτάριο.

Αυτό το μοντέλο θα μπορεί να εφαρμοστεί πλέον και στα παλαιά ΚΜ όπως η Ελλάδα εάν επιλεγεί από την εθνική διοίκηση. Όμως εάν δεν επιλεγεί αυτό το μοντέλο και διατηρηθεί το μοντέλο με τα δικαιώματα, αυτά θα υπολογιστούν εκ νέου με τη διαδικασία της σύγκλισης όπως και την προηγούμενη περίοδο. Προκειμένου να γίνει δικαιότερη η κατανομή μπορεί να αποφασιστεί η εφαρμογή ενός ανώτατου ορίου ανά εκμετάλλευση, και μέσω της αναδιανεμητικής ενίσχυσης να επιλεγεί ένα μέγεθος εκμεταλλεύσεων που θα στηριχθεί περισσότερο από τις άλλες. Για παράδειγμα θα μπορούσε να τεθεί όριο 80.000€ ανά εκμετάλλευση και να πριμοδοτηθούν οι μεσαίες εκμεταλλεύσεις 50-100 στρεμμάτων με έξτρα 15% επί των άμεσων ενισχύσεων. Αυτό το πλέγμα δίνει τη δυνατότητα στο ΚΜ να κατανείμει τις ενισχύσεις πιο αποτελεσματικά και να προβεί σε στοχευμένη αναδιανομή.

Για την πράσινη ενίσχυση:

Το σημερινό πρασίνισμα είναι πολύ πιθανό να αλλάξει προς την εξής κατεύθυνση: Το ΚΜ θα επιλέξει ένα πλέγμα δράσεων το οποίο θα κληθούν να εφαρμόσουν οι γεωργοί ώστε να επιτύχουν το επιθυμητό περιβαλλοντικό αποτέλεσμα. Οι δράσεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν πρακτικές του σημερινού πρασινίσματος, καθώς και πρακτικές που τώρα ανήκουν στα αγροπεριβαλλοντικά μέτρα του 2^ου πυλώνα. Έτσι οι γεωργοί θα είναι υποχρεωμένοι να υπηρετήσουν τους στόχους και να αποδίδουν μετρήσιμα αποτελέσματα ως δημόσια αγαθά για να λαμβάνουν το αντίστοιχο τμήμα των άμεσων ενισχύσεων. Αυτό θεωρείται λογικό. Ωστόσο ενέχει κινδύνους έγκαιρης προετοιμασίας. Επίσης μπορεί να πλήξει τους Έλληνες γεωργούς που μέχρι τώρα απαλλάσσονταν των πρακτικών του πρασινίσματος λόγω μεγέθους εκτάσεων ή είδους καλλιέργειας (δενδρώνες), αφού και αυτοί ίσως αναγκαστούν να εφαρμόσουν τις νέες πρακτικές. Η διαπραγμάτευση των κανονισμών θα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτό το θέμα.

Θα υπάρξουν αλλαγές στον Πυλώνα 2 (Αγροτική Ανάπτυξη);

Ο δεύτερος πυλώνας της ΚΑΠ θα υπάγεται και αυτός στο στρατηγικό σχέδιο της χώρας. Οι βασικές προτεραιότητες (σχήμα 2) δεν αναμένεται να διαφοροποιηθούν ωστόσο εκτιμάται ότι θα δοθεί έμφαση στα εξής:

• στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών και καινοτόμων πρακτικών, με μέτρα αφιερωμένα αλλά και με ενίσχυσή τους μέσω των επενδύσεων. Σε αυτά τα μέτρα θα περιλαμβάνονται η γεωργία ακριβείας, η εκμετάλλευση των ψηφιακών δεδομένων, η αυτοματοποίηση της γεωργίας κλπ.
• στη διαχείριση των κινδύνων της εκμετάλλευσης. Τα μέτρα αυτά  θα δίνουν τα εργαλεία στον παραγωγό για ν’ασφαλίζεται έναντι ζημιών και καταστροφών που μπορεί να επέλθουν από τον καιρό, τα ακραία φαινόμενα αλλά και από τις διακυμάνσεις των τιμών στις αγορές των προϊόντων. Για παράδειγμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένα εργαλείο σταθεροποίησης εισοδήματος το οποίο θα παρέχει αποζημίωση στον παραγωγό όταν το εισόδημά του μειώνεται κατά ένα ποσοστό (π.χ. 20%). Κατά πάσα πιθανότητα τέτοια μέτρα θα έχουν συμμετοχή του παραγωγού και στήριξη από το πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης ώστε να καταβάλλεται ένα ασφάλιστρο.
• στη διάδοση της γνώσης και στα μέτρα κατάρτισης, ώστε οι δράσεις που αναλαμβάνονται από τους δικαιούχους των μέτρων να βασίζονται σε ουσιαστική γνώση και να απαντούν σε πραγματικές ανάγκες. Σε αυτό το πλαίσιο αναμένεται να ενδυναμωθεί το πρόγραμμα των γεωργικών συμβουλών και των καταρτίσεων και ίσως να αποτελούν προ-απαιτούμενα για υπαγωγή σε αναπτυξιακές δράσεις.

Οι δράσεις για το περιβάλλον και το κλίμα ίσως τροποποιηθούν αρκετά αφού θα αλλάξουν οι αντίστοιχες δράσεις του Α πυλώνα. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα επίσης αυτά τα μέτρα να αποτελούν πλέον αποκλειστικό αντικείμενο του Α πυλώνα καθώς είναι εκτατικά μέτρα.

Σημειώνεται ότι η περιγραφή δεν μπορεί να θεωρηθεί εξαντλητική. Υπάρχουσες προτεραιότητες, όπως η προώθηση της συλλογικότητας, η διευκόλυνση της πρόσβασης στην αγορά κ.α. θα συνεχίσουν να εξυπηρετούνται

Η μεγάλη ευκαιρία

Το νέο πλαίσιο της ΚΑΠ όπως σκιαγραφήθηκε προηγουμένως δημιουργεί μια μεγάλη ευκαιρία για τη διαμόρφωση ενός εθνικού στρατηγικού σχεδίου για την ανάπτυξη του αγροτικού τομέα και της υπαίθρου. Επιπλέον, θα συμβάλλει στη διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων για το κανονιστικό πλαίσιο της ΚΑΠ στα Ευρωπαϊκά όργανα καθώς σε αυτό θα είναι σαφείς και ξεκάθαρες οι ελληνικές προτεραιότητες.

Στη διαμόρφωση του στρατηγικού σχεδίου πρέπει να συνεισφέρουν εκτός από το ΥΠΑΑΤ και όλοι οι φορείς που έχουν την ικανότητα και την αρμοδιότητα να το πράξουν. Δηλαδή όλοι οι παραγωγικοί φορείς και οι εκπρόσωποι των αγροτών και όλες οι επιχειρήσεις του σχετίζονται με το χώρο. Όλοι οι φορείς από τους μικρούς συνεταιρισμούς μέχρι τις πανελλήνιες οργανώσεις θα πρέπει να εκφράσουν άποψη και να θέσουν στόχους κοιτώντας πέρα από τα μικρό-συμφέροντα και στοχεύοντας στην ανάπτυξη του τομέα που τελικώς θα ωφελήσει όλους όσους διαμένουν ή ασχολούνται με την Ελληνική ύπαιθρο.