Από τη μέρα που θεσμοθετήθηκαν, το 1958, μέχρι και σήμερα οι ΟΕΒ (Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων) λειτουργούν αδιάλειπτα τα συλλογικά δίκτυα άρδευσης με πενιχρά μέσα. Πρόκειται για υποχρεωτικούς συνεταιρισμούς αγροτών οι οποίοι συστήνονται μετά την ολοκλήρωση ενός συλλογικού αρδευτικού έργου με αποκλειστικό αντικείμενο τη διαχείρισή του. Κατά καιρούς έχουν κατηγορηθεί για κατασπατάληση του αρδευτικού νερού, για υψηλές χρεώσεις και για αδυναμία ή και αδιαφορία είσπραξης των τελών άρδευσης. Όχι άδικα σε πολλές περιπτώσεις. Ωστόσο το τελευταίο διάστημα διαπιστώνεται μια τάση απαξίωσής τους. Αποκορύφωμα μια πρόσφατη μελέτη της Διανέοσις με την οποία συμφωνούμε μόνο στο εξής: «Ο χρήστης θα πρέπει να θεωρεί ότι το έργο είναι και δικό του προκειμένου να το σέβεται και να προσπαθεί για την καλύτερη λειτουργία του»

Ας πάρουμε όμως την κατάσταση από την αρχή

Τα έργα εγγείων βελτιώσεων κατασκευάζονται από το Ελληνικό Δημόσιο. Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία μετά την αποπεράτωσή τους μεταβιβάζονται στους Οργανισμούς Εγγείων Βελτιώσεων (ΟΕΒ), οι οποίοι έχουν την αρμοδιότητα για τη Διοίκηση, τη Λειτουργία και τη Συντήρησή τους.

Τι σημαίνει όμως στην πράξη Διοίκηση, Λειτουργία και Συντήρηση; Πρόκειται για το σύνολο εργασιών που απαιτείται να αποφασιστούν και να υλοποιηθούν με στόχο την η άρδευση των αγροτεμαχίων. Ενδεικτικά σε αυτές περιλαμβάνονται:

• η μέριμνα για την εκ περιτροπής χρήση του υδροστομίου
• το ανοιγοκλείσιμο των υδροστομίων
• η εγκατάσταση μετρητών,
• η λογιστική παρακολούθηση των οφειλών των αγροτών,
• η προμήθεια και εγκατάσταση νέων υλικών,
• το ξεμπάζωμα από φερτά υλικά κλπ.

Η υλοποίηση όλων των ανωτέρω εργασιών συνεπάγεται δαπάνες. Και το ύψος των δαπανών αυτών καθορίζει την εισφορά που έχει θεσμοθετήσει ο κάθε ΟΕΒ στα μέλη του – χρήστες του αρδευτικού νερού.

Είναι γεγονός ότι προϊόντος του χρόνου το ύψος της ανταποδοτικής εισφοράς που καλούνται οι αγρότες να καταβάλλουν στον ΟΕΒ αυξάνεται. Που οφείλεται όμως η αύξηση; Ο κυριότερος λόγος αυτής της αύξησης είναι το διαρκώς αυξανόμενο κόστος συντήρησης λόγω της παλαιότητας των έργων (πολλά έργα έχουν ηλικία που ξεπερνά τα 50 χρόνια) και το υψηλό κόστος ενέργειας. Ένας ακόμη λόγος είναι η μείωση του αριθμού των παραγωγών. Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της τελευταίας τριακονταετίας ο αριθμός των νέων γεωργών είναι κατά πολύ μικρότερος σε σχέση με τον αριθμό των εξερχόμενων (λόγω συνταξιοδότησης ή εγκατάλειψης). Ως εκ τούτου η συνολική εισφορά επιμερίζεται μεταξύ λιγότερων γεωργών οδηγώντας σε αύξηση της μοναδιαίας τιμής της εισφοράς. Ένας ακόμη λόγος είναι οι διαχρονικά χαμηλές τιμές πώλησης των αγροτικών προϊόντων στοιχείο που οξύνει περαιτέρω την αδυναμία καταβολής της όποιας εισφοράς.

Όλα τα παραπάνω έχουν ως ενδιάμεσο αποτέλεσμα τη βεβαίωση οφειλών από τον ΤΟΕΒ προς τους γεωργούς-χρήστες του δικτύου οι οποίες όμως παραμένουν ανείσπρακτες. Το γεγονός αυτό με τη σειρά του έχει οδηγήσει στην συσσώρευση οφειλών των ΟΕΒ προς τη ΔΕΗ (με κίνδυνο διακοπής της ηλεκτροδότησης των αντλιοστασίων) αλλά και στην ανεπαρκή συντήρηση των έργων.

Γνωρίζοντας πλέον τη ρίζα του προβλήματος και όχι το αποτέλεσμα του, ποιες λύσεις μπορούν να δρομολογηθούν;

Αποτελεί δόκιμη λύση «η αναγκαστική συνένωση … με νομοθετική ρύθμιση που να “επιβάλει” manager, business plan, σχέδιο εξυγίανσης –για όσους το έχουν ανάγκη λόγω χρεών–, ΔΣ με συμμετοχή και του ιδιωτικού τομέα, διαπίστευση για τη διαχείριση και υλοποίηση έργων και με υποχρεωτική τη συμμετοχή του Δημοσίου (ΥΠΑΑΤ) στο ΔΣ» όπως αναφέρεται στη μελέτη της Διανεοσις;

Υπάρχει κανείς που να πιστεύει ότι διευρυμένοι και αναμορφωμένοι ΟΕΒ με ιδιώτες – ακριβοπληρωμένους managers, με γεωπόνο, μηχανικό και οικονομολόγο, τεχνικούς, υδρονομείς, διοικητικό προσωπικό που θα είναι οργανωμένοι σε τμήματα (οικονομικό, τεχνικής υποστήριξης και γεωργικής ανάπτυξης) θα πετύχουν να μειώσουν τα τέλη άρδευσης και να αυξήσουν την εισπραξιμότητα των ανταποδοτικών εισφορών; Πιο πιθανό μοιάζει το σενάριο του αποκλεισμού γεωργών που δεν καταβάλλουν τις εισφορές τους από τη δυνατότητα άρδευσης.

Σίγουρα υπάρχουν αρκετά επιτυχημένα παραδείγματα λειτουργίας αντίστοιχων διευρυμένων σχημάτων από χώρες τόσο της Ε.Ε αλλά και εκτός αυτής. Τα παραδείγματα αυτά πρέπει να μελετηθούν και να διερευνηθούν οι λόγοι της επιτυχίας τους. Κατά την άποψη μας η επιτυχία τους βασίζεται στο γεγονός ότι «Ο χρήστης θεωρεί ότι το έργο είναι και δικό και για το λόγο αυτό το σέβεται και προσπαθεί για την καλύτερη λειτουργία του».

Δυστυχώς όχι μόνο έχει διατυπωθεί θεωρητικά αλλά και έχει επαληθευτεί εμπειρικά, ότι το σύστημα αξιών που έχει διαμορφωθεί στον αγροτικό τομέα δεν αξιοποίησε θετικά, για την ανάπτυξή του, ακόμα και την αφθονία πόρων σε περιπτώσεις που αυτή υπήρχε. Υπό το πρίσμα αυτό οι πιθανότητες επιτυχούς εφαρμογής ενός μοντέλου που βασίζεται σε αναγκαστικές συνενώσεις εκπορευόμενες από πάνω προς τα κάτω είναι εξαιρετικά περιορισμένες.

Ποιες λύσεις μπορούν να υπάρξουν;

Προσωρινή λύση μπορεί να υπάρξει. Δεν είναι άλλη από αυτή που έχουν ζητήσει ήδη πολλοί ΟΕΒ. Διασύνδεση της Ενιαίας Αίτησης Ενίσχυσης με την τήρηση των υποχρεώσεων προς τους ΟΕΒ (Βεβαίωση Άρδευσης). Πρόκειται για μια λύση που έχει εφαρμοστεί και στο παρελθόν με μεγάλη επιτυχία. Ωστόσο όπως αναφέρεται δεν είναι παρά μόνο μια προσωρινή λύση η οποία θα μειώσει τα οικονομικά προβλήματα των ΟΕΒ καθώς θα υποχρεωθούν τα μέλη -χρήστες των υπηρεσιών τους να καταβάλλουν τις οφειλές τους προκειμένου να αποκτήσουν το δικαίωμα είσπραξης των άμεσων ενισχύσεων.

Μόνιμη λύση μπορεί να υπάρξει; Σαφώς και μπορεί. Η βασική κατεύθυνση στην οποία πρέπει να κινηθεί η Πολιτεία είναι η διοχέτευση σημαντικών οικονομικών πόρων με σκοπό τον εκσυγχρονισμό των υφιστάμενων υποδομών. Επιπλέον χρειάζεται να εμφυσήσει στους γεωργούς-χρήστες των συλλογικών αρδευτικών έργων την άποψη ότι τα έργα είναι δικά τους.